میکوریزا از همزیستی بین ریشه گیاه و ریشه قارچ بوجود می آید. همزیستی میکوریزا تحمل گیاه را در برابر عوامل آسیب رسان به گیاه، مانند تنش خشکی و شوری افزایش می دهد، افزایش زیتوده را باعث می شود و در نتیجه در توسعه گیاهان در بیشتر اکوسیستم ها موثر می باشد. پارک ملی تندوره با مساحت 73435 هکتار در ناحیه خشک شمال خراسان واقع شده است. خصوصیات طبیعی و تفاوتهای اقلیمی بین نقاط پست و مرتفع این پارک باعث تنوع در پراکش گیاهان آن شده است. از آنجا که حدود 30 درصد گیاهان این پاک دارویی هستند، بررسی پراکنش میکوریزایی گیاهان با هدف توسعه پایدار ضروری می باشد. در این تحقیق، نمونه های خاک و گیاه کامل در هفت ایستگاه در فصول بهار و پاییز و از 32 پلات (10×10 m) جمع آوری شد. نمونه های خاک و گیاه کامل از محدوده سایه انداز هر گیاه و تا عمق 30 سانتیمتری برداشته شد. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه ریشه های نازک گیاهان جداسازی و کدگذاری گردید. مقاطع طولی ریشه گیاهان تهیه و پس از مراحل رنگبری - رنگ آمیزی با لاکتوفنول کاتن بلوو تهیه لام مورد بررسی میکروسکوپی قرار گرفت. اسپورهای قارچ های میکوریزایی با استفاده از سانتریفوژ ساکاروزی 60 درصد در دور 900 به مدت 2 دقیقه و صافی کردن بر روی کاغذ میلی پور مدرج از ده گرم خاک جداسازی شده و تعداد اسپورهای هر گرم خاک برای هر ایستگاه محاسبه شد. تعداد 53 گونه گیاهی که 28 گونه آن دارویی بودند شناسایی شد. 50 گونه از 53 گونه گیاهی و 26 گونه از 28 گونه گیاه دارویی میکوریزایی بودند. میکوریزای وزیکولار آربوسکولار رایج ترین نوع میکوریزا بود. هفت گونه از جنس Glomus در ریزوسفر گیاهان دارویی شناسایی شدند که عبارتند از: G. constrictum, G. clarum, G. caledonium ،G. macrocarpum, G. geosporum, G. deserticola, G. etunicatum  بالاترین ضریب اهمیت و شاخص چیرگی در گونه Juniperus excelsa و کمترین آن در گونه Verbascum orientale محاسبه شد. فراوانی اسپورهای میکوریزایی با بافت خاک لومی همبستگی مثبت و با مقدار فسفر، کلسیم و منیزیم همبستگی منفی دارد. غلظت های میانی پتاسیم و کم کلسیم تشکیل میکوریزا را تسریع می کند. نظر به اهمیت رخداد میکوریزای وزیکولار آربوسکولار در بیش از 90 درصد گیاهان دارویی اهمیت آن در اکوسیستم های نیمه بیابانی و کوهستانی کاملا مشخص است. بنابراین، در برنامه های توسعه زراعی گیاهان دارویی توجه به پدیده همزیستس میکوریزا ضروری است.

به منظور بررسی تغییرات جمعیت، تعیین درصد کلونیزاسیون ریشه و شناسایی نوع هم زیستی میکوریزی همراه ریشه و ریزوسفر درختان پسته جنگلی Pistacia vera، دو ایستگاه در جنگل های طبیعی پسته مناطق کلات (چهچهه) و سرخس (شورلق) انتخاب شد. نمونه برداری از خاک و ریشه درختان مزبور در فواصل زمانی حداکثر هر ماه یک بار در محدوده سایه انداز آنها و از عمق 30 سانتی متری به عمل آمد. برای استخراج و جداسازی اسپورها از روش غربال تر استفاده شد. پس از رنگ آمیزی ریشه ها، میزان کلونیزاسیون ریشه ها و جمعیت اسپور این قارچ ها اندازه گیری شد. در همین ارتباط میزان تاثیر برخی خصوصیات خاک شامل pH، میزان رطوبت، ماده آلی و مقدار فسفر قابل جذب خاک نیز بر جمعیت اسپور مورد بررسی قرار گرفت.نتایج به دست آمده نشان داد که نوع هم زیستی میکوریزی درختان پسته از نوع میکوریز وزیکولار- آربوسکولار(Vesicular Arbuscular Mycorrhiza) می باشد. متوسط میزان کلونیزاسیون ریشه ها در ایستگاه کلات 13% و در ایستگاه شورلق 11% و متوسط تعداد اسپور در منطقه کلات 12 و در منطقه سرخس 10 عدد در هرگرم خاک خشک بود. محاسبه هم بستگی بین تغییرات جمعیت اسپور با میزان رطوبت، ماده آلی، فسفر قابل جذب، pH خاک و میزان کلونیزاسیون ریشه نشان داد که جمعیت اسپور با میزان کلونیزاسیون ریشه هم بستگی مثبت و با میزان رطوبت خاک، ماده آلی، فسفر قابل جذب و pH خاک هم بستگی منفی دارند.

به منظور بررسی تغییرات جمعیت، تعیین درصد کلونیزاسیون ریشه و شناسایی نوع هم زیستی میکوریزای همراه ریشه و ریزوسفر گندم چندین ایستگاه (خوشاب، ششتمد، جوین، جغتای و حومه سبزوار) در اطراف سبزوار انتخاب شد. نمونه برداری از خاک و ریشه گندم چندین مرتبه در فصول زمستان، بهار و تابستان صورت گرفت. برای استخراج و جداسازی اسپورها از روش غربال تر استفاده شد. پس از رنگ آمیزی ریشه ها، میزان کلونیزاسیون ریشه ها و جمعیت اسپور این قارچ ها اندازه گیری گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که نوع هم زیستی میکوریزی گندم از نوع میکوریز وزیکولار - آربوسکولار (Vesicular- Arbuscular Mycorrhiza) می باشد. متوسط میزان کلونیزاسیون ریشه در مزارع در زمستان %4.29، در بهار %21.2 و در تابستان %5.6 بود. متوسط تعداد اسپور در فصل زمستان 3، در بهار 5 و در تابستان 3 عدد در هر گرم خاک خشک بود. محاسبه هم بستگی بین تغییرات جمعیت اسپور و میزان کلونیزاسیون ریشه در فصل بهار هم بستگی مثبت و در فصول زمستان و تابستان هم بستگی منفی بین این دو فاکتور را نشان داد.

در آزمایش گلخانه ای گیاه گوجه فرنگی، رقم کورا در دو نوع خاک سترون و غیر سترون و در سه سطح 0 ، 20 و 40 میلی گرم در فسفر کیلوگرم خاک (به ترتیب فسفر 1، فسفر 2، فسفر 3) با دو گونه از قارچ های قارچ ریشه ای وزیکولار آربوسکولار شاملGlomus mosseae  (قارچ 1) و Glomus intraradices (قارچ2) تلقیح شدند و (قارچ صفر) به عنوان شاهد  بدون قارچ در نظر گرفته شد. طرح آزمایشی به صورت فاکتوریل با سه عامل قارچ، خاک و فسفر در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی اجرا شد. نتایج نجزیه آماری نشان داد که اثر اصلی سطوح فسفر  بر وزن خشک بخش هوایی در سطح احتمال پنج درصد و بر غلظت ویتامین ث میوه و درصد آلودگی ریشه در سطح احتمال یک درصد معنی دار شده است. اثر اصلی قارچ نیز بر روی غلظت ویتامین ث میوه و درصد آلودگی ریشه معنی دار شد (P<0.01). اثر متقابل سطوح فسفر با قارچ بر روی درصد آلودگی ریشه معنی دار شد و آن را افزایش داد ولی اختلاف معنی داری بین سطوح فسفر 2 و فسفر 3 مشاهده نشد. همچنین اثر متقابل خاک و قارچ بر روی درصد آلودگی ریشه و غلظت ویتامین ث میوه معنی دار شد و هر دو را افزایش داد (P<0.01). در شرایط این آزمایش، با تلقیح قارچ های قارچ ریشه به گیاه گوجه فرنگی می توان مصرف کود فسفر را تا 20 کیلوگرم در هکتار بدون اختلال در کیفیت میوه کاهش داد.

تاغ (Haloxylon sp.)، یکی از گونه های گیاهی است که در مناطق خشک به ویژه در شن زارهای این مناطق پراکنش دارد و به عنوان یکی از مهم ترین گیاهانی است که برای تثبیت شن های روان از سالیان پیش تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است. این گیاه از اهمیت ویژه اقتصادی - اجتماعی و زیست محیطی برخوردار بوده به گونه ای که حیات ساکنان مناطق بیابانی کشور مدیون آن می باشد. به منظور بررسی هم زیستی تاغ با قارچ های میکوریزی تحقیقاتی در سطح تاغ زارهای دست کاشت و طبیعی در دو منطقه دشت یزد - اردکان به عنوان تاغ زارهای دست کاشت و در منطقه رباطات واقع در کویر در انجیر به عنوان تاغ زارهای طبیعی در استان یزد صورت گرفت. در این بررسی نوع و پراکنش قارچ های میکوریزی هم زیست تعیین گردید. نتایج حاصل بیانگر این است که گونه های مورد بررسی تاغ H.aphyllumm) و (H.persicum دارای هم زیستی میکوریزی از نوع اندومیکوریزای وزیکولار - آرباسکولار هستند. پراکنش و تنوع قارچ های میکوریزی در تاغ زارهای طبیعی به مراتب بیشتر از تاغ زارهای دست کاشت می باشد. بررسی های به عمل آمده نشان داد که اسپور گونه های متفاوتی از جنس های Gigaspora,Glomus, Acaulospora در خاک تاغ زارهای طبیعی و از جنس Glomus در تاغ زارهای دست کاشت وجود دارد. همچنین گونه های مختلفی از جنس Glomus و Gigaspora در تاغ زارهای طبیعی و جنس Glomus در تاغ زارهای دست کاشت با برخی از پایه ها هم زیستی دارند.

در این تحقیق با انجام آزمایش های گلخانه ای اثرمایه زنی قارچهای میکوریز و سیکولار -آربوسکولار (VAM) روی رشد گیاه  Poa bulbosa  مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور چهار تیمار خاک سترون مایه زنی نشده (شاهد)، خاک سترون مایه زنی شده، خاک غیرسترون مایه زنی نشده (خاک مرتع) و خاک غیرسترون مایه زنی شده استفاده گردید. مایه، سوسپانسیونی از ریشه های آلوده گیاه Poa بود (میزان آلودگی آنها حدود 30% برآورد شد). پس از گذشت سه ماه گیاهان برداشت شده و رشد آنها مقایسه گردید.نتایج به دست آمده نشان داد که گیاهان مایه زنی شده در اکثر شاخص های اندازه گیری در سطح 5% تفاوت معنی داری با گیاهان مایه زنی نشده داشتند. میزان فسفر موجود در اندام هوایی گیاهان مایه زنی شده بیشتر از گیاهان مایه زنی نشده بود. همچنین میزان فسفر قابل جذب در خاک گیاهان میکوریزه نسبت به گیاهان غیرمیکوریزه در سطح پایین تری قرار داشت. در نتیجه استخراج هاگهای موجود در خاک تیمار سترون مایه زنی شده، سه گونه از جنس Glomus به عنوان همزیست دایمی با گیاه پوآ تشخیص داده شدند.

برای شناسایی قارچ های میکوریز آربوسکولار، مزارع گندم استان گلستان در سال های 1384-1383 مورد بازدید قرار گرفتند و توده ریشه آن ها جمع آوری شد. پس از جداسازی و مطالعه هاگ های قارچ های موجود در نمونه ها و رنگ آمیزی ریشه ها، 19 قارچ میکوریز آربوسکولار، به اسامی زیر شناسایی شدند:Entrophospora infrequens, Glomus caledonium, G. clarum, G. constrictum, G. deserticola, G. eburneum, G. etunicatum, G. geosporum, G. gibbosum, G. globiferum, G. intraradices, G. microcarpum, G. mosseae, G. multiforum, G. rubiforme, G. sinuosum, Paraglomus occultum, Scutellospora calospora and S. dipurpurascens.تنوع این قارچ ها در نمونه ها (1-) 4 (-7) و G. mosseae با فراوانی 91% گونه غالب بود. قارچ های G. eburneum، G. globiferum و S. calospora برای اولین بار از ایران گزارش می شوند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.